Een liedje zingen, een stukje spelen, of een gedicht opzeggen – de meeste bewoners van OlmenEs draaien hun hand er gewoonlijk niet voor om. Hup, het podium op en je ding doen, het zit in het gemeenschappelijk DNA gebakken. Wel liefst in de eigen kleine kring, dat is wel zo vertrouwd. Een avondvullende productie is echter een heel ander verhaal: lappen tekst, de vereiste timing en concentratie, en dan al dat publiek – autisme en theater gaan niet samen. Of toch wel? OlmenEs durfde het experiment aan en zette Sterke Wanja op de planken, de cast van honderd acteurs en muzikanten speelden twee voorstellingen in het openluchttheater van
Appelscha. Het duizendkoppige publiek was verrukt.
De dag na de première verkeren regisseur René Schiebergen en muzikaal leider Leny Talsma nog in staat van ontroering. ‘De uitvoering heeft al onze verwachtingen overtroffen’, verzucht René. De creatieve therapeuten van OlmenEs hebben, ruim een half jaar met de bewoners toegewerkt naar de opvoering van Sterke Wanja. ‘Het was een inspannende klus en we hebben dikwijls gedacht: waar zijn we in hemelsnaam aan begonnen. Maar de bewoners hebben het fantastisch gedaan, zo rolvast en geconcentreerd’, vult Leny aan. Dan lachend: ‘Tegen het einde van de voorstelling fluisterde een van de spelers in mijn oor: Maar Leny, er zitten allemaal mensen naar ons te kijken.’
Bewonersconferentie
Het idee voor een groots theaterstuk ontstond een paar jaar geleden, toen Leny en René met directeur Merlijn Trouw in het Zwitserse Dornach een conferentie bijwoonden over heilpedagogie. De organiserende instelling sloot de bijeenkomst af met een muzikale voorstelling waarin iedereen meedeed; jong en oud, vaardig en minder geoefend. Hartverwarmend, vonden ze alle drie, en los van elkaar kwamen ze op dezelfde gedachte: dat willen wij ook. Het totaaltheaterplan moest het culturele hoogtepunt vormen van de tweejaarlijkse bewonersconferentie, waarbij OlmenEs ditmaal als gastinstelling zou optreden voor andere sociaaltherapeutische gemeenschappen uit België en Nederland.
Sterke Wanja
Maar hoe pak je een dergelijk ambitieus project aan, een kant en klaar stuk trek je niet zomaar uit de kast, vertelt René. Muziek en toneel moesten te behappen zijn. Zelf schrijven, en zelf de muziek erbij zoeken, leek de enige optie. Janneke, hoofd P&O van OlmenEs opperde het verhaal van Sterke Wanja, een Russische volksvertelling over een luie jongen die niets anders doet dan op de kachel liggen en zonnepitten eten, totdat Wanja wordt uitgedaagd om met grootse daden de liefde van de dochter van de tsaar te winnen. ‘Daar konden we mee uit de voeten, een klare verhaallijn die ruimte bood aan uiteenlopende karakters.’ Leny boorde de rijke bron aan van de Russische muziek, met traditionele volkliedjes die uitblonken in melancholieke eenvoud, maar ook met aansprekende thema’s uit composities als de Schilderijententoonstelling van Mussorgsky. ‘We hebben vervolgens in een gezamenlijke bijeenkomst de bewoners het verhaal uit de doeken gedaan, de muziek laten horen, en gevraagd wie er mee wilden doen. En wat ze dan wilden doen: acteren, musiceren, zingen, of meehelpen met de decors en rekwisieten.’
De bewoners reageerden enthousiast, en ook ouders meldden zich spontaan aan. Na die euforische start was het de kunst om de spirit vast te houden, besefte Leny. Rondom de kernen van beproefde zangers en muzikanten uit de bestaande koren en de band van OlmenEs betrok ze stapsgewijs de nieuwkomers. Zo sloot telkens een nieuwe schil van muzikanten zich om de vorige heen en groeide, ook onder bewoners die zich anders nooit zouden laten zien, het vertrouwen in eigen kunnen. ‘Muziek verbindt, dat is het mooie, uiteindelijk lossen tekortkomingen zich dan vanzelf op.’
Sterke Tjerk
Aanvankelijk liep regisseur René tegen grotere obstakels te hoop: tijdens de eerste repetities bleken de uitgeschreven dialogen te lang om te onthouden. De oplossing vond hij bij de introductie van een verteller, met mimespel en kernachtige teksten konden de acteurs vervolgens beter uit de voeten. Toch haakten in de aanloop naar de voorstelling enkele spelers noodgedwongen af, in de repetitieruimte konden zij de druk wel aan, daarbuiten bleek de spanning toch te groot. En dan nog de rol van Wanja, die zou van begin tot einde het stuk moeten dragen. ‘Al vanaf het begin had ik Tjerk op het oog. Ik wist van eerdere, kleine opvoeringen dat Tjerk fantastisch kon improviseren. Maar of hij zijn tekst ook kon onthouden, ik had eerlijk gezegd mijn twijfels.’ Onnodig, geeft René ruiterlijk toe, Tjerk schitterde in de hoofdrol. Niet in het minst dankzij zijn moeder met wie hij thuis uitputtend heeft geoefend, en die hem tijdens de voorstellingen doeltreffend souffleerde.
Het leven op OlmenEs herneemt na Sterke Wanja weer zijn gewone gang, maar het succes heeft iets losgemaakt, vermoeden Leny en René. Meerdere bewoners hebben al aangegeven te willen doorgaan met het maken theater. ‘Zoals een, wijzend op zijn hart, treffend verwoordde: het raakt me hier.’
OlmenEs is een gemeenschap voor volwassenen met een verstandelijke beperking centraal in Noord Nederland. Antroposofie is onze basis. Wij bieden zorg, begeleiding en ondersteuning bij het samen wonen, samen werken en samen leven. Voor ons is de persoonlijkheid van de bewoner leidend, niet zijn beperking.